گونه‌های جانوری از شاخصه‌های اصلی هر زیستگاه هستند. بیرون از افرادی که به‌صورت تخصصی در زمینه محیط زیست فعالیت می‌کنند، بسیاری از افراد یک زیستگاه را با توجه به گونه‌های جانداری که در آن زندگی می‌کنند، می‌شناسند.
به گزارش به نقل از روزنامه آرمان ،امروز به‌دلیل دخل و تصرف انسان در محیط زیست زیستگاه و به‌دنبال آن گونه‌های گیاهی و جانوری در حال نابودی هستند. این نابودی در شرایطی اتفاق می‌افتد که توجه مردم روز به روز به مسائل محیط زیستی افزون می‌شود، چراکه دیگر نتیجه عملکرد برداشت بی‌رویه بشریت که سالیان تکرار شده است، به شکل نمایان دیده می‌شود.
مردم شاهد از بین رفتن توان زمین برای تامین مواد مورد نیاز بشریت هستند و این عامل برایشان نگران‌کننده است، این در حالی است که همه جانداران از میکروارگانیسم‌ها تا گونه‌های جانوری بزرگ از گیاهانی که به‌صورت خودرو در مناطق رشد می‌کنند تا درختانی که ارزش ژنتیکی دارند، به اندازه انسان حق حیات روی کره زمین دارند.
جدیدترین گزارش صندوق جهانی طبیعت (WWF) با عنوان «گزارش سیاره زندگی» در مورد وضعیت محیط زیست جهان در پایان سال 2018 منتشر شد. این گزارش که هر دو سال یکبار منتشر می‌شود بازتابی است از تاثیر فعالیت‌های انسان در وضعیت جنگل‌ها، اقیانوس‌ها، آب و هوا و تنوع زیستی زمین.
بخشی از این گزارش نگران‌کننده اشاره می‌کند که از سال 1970 تاکنون به‌طور متوسط 60٪ از جمعیت پستانداران، پرندگان، ماهیان، خزندگان و دوزیستان ازبین رفته است. صندوق جهانی طبیعت در تحقیقات خود به دلایل عمده و اصلی نابودی 60٪ از گونه‌های جانوری جهان طی 50 سال اخیر پرداخته و این عوامل را به پنج دسته اصلی تقسیم بندی نموده است.
عامل‌های ازبین رفتن گونه‌های جانوری
پنج عامل اصلی نابودی حیات وحش طی 50 سال گذشته: 1- تخریب و نابودی زیستگاه، 2- بهره برداری، 3- گونه های مهاجم و بیماری ها، 4- آلودگی و 5- تغییرات اقلیمی. تخریب زیستگاه به معنای جزیره‌ای شدن، کاهش کیفیت، تکه‌تکه شدن یا نابودی کامل محیطی است که گونه جانوری در آن محیط زندگی و نیازهای طبیعی خود را برآورده می‌کند.
تخریب زیستگاه عمدتا به‌دلیل کشاورزی، جنگلداری، حمل‌و‌نقل، توسعه مناطق مسکونی و تجاری، تولید انرژی، فعالیت های معدنکاوی و جلوگیری از جریان طبیعی رودخانه‌ها مانند سدسازی رخ می‌دهد. بهره برداری بیش از حد از گونه‌های جانوری به دو روش مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌شود.
روش مستقیم در واقع صید و شکار بی‌رویه و ناپایدار است که به‌صورت قانونی و هم به‌صورت غیرقانونی می‌تواند برای امرار معاش یا تجارت انجام شود. روش غیرمستقیم نیز در واقع حذف گونه‌های غیرهدف یا همان صید ضمنی است که بیشتر در مورد ماهیان رخ می‌دهد. آلودگی می‌تواند به‌صورت مستقیم بر حیات جانوران وحشی یا به‌صورت غیرمستقیم مانند آلودگی های نفتی بر محیط زندگی آنها تاثیرگذار باشد.
همچنین آلودگی می‌تواند بر توان جانوران برای دستیابی به آب و غذا و عملکرد تولیدمثل آنها و در نتیجه کاهش جمعیت و تنوع حیات وحش در طول زمان تاثیر منفی بگذارد. گونه‌های مهاجم می‌توانند با گونه‌های بومی بر سر منابع غذایی، محیط زندگی و دیگر موارد رقابت کرده یا به شکارچیانی برای گونه‌های بومی تبدیل شوند.
همچنین گونه‌های مهاجم با انتشار بیماری‌های جدید در محیط می‌توانند حیات گونه‌های بومی را به خطر بیندازند. افزایش درجه حرارت زمین جانوران را مجبور می‌کند با ایجاد تغییراتی، مانند تغییر محل زندگی، مهاجرت، کاهش تولید مثل و تغییر رژیم غذایی، خود را با شرایط جدید سازگار کنند.
صید و شکار و تخریب عامل نابودی زیستگاه
نتایج بررسی‌های صورت گرفته بیانگر آن است که تخریب زیستگاه و صید و شکار بی‌رویه مهم‌ترین عوامل نابودی حیات وحش در 50 سال اخیر بوده است .پس از آن گونه‌های مهاجم، بیماری‌ها و تغییرات اقلیمی و در آخر آلودگی سایر دلایل اصلی نابودی گونه‌های جانوری است.
البته نسبت تاثیر این دلایل در گونه های مختلف جانوران متفاوت است. عامل اصلی در نابودی پرندگان به ترتیب تخریب زیستگاه ( 50 درصد) و سپس صید و شکار (20درصد ( و گونه‌های مهاجم و بیماری‌ها و آلودگی و تغییرات اقلیمی (هر کدام 10درصد) است.
عوامل اصلی نابودی پستانداران، به ترتیب تخریب زیستگاه (45درصد) صید و شکار (40درصد) گونه‌های مهاجم و بیماری‌ها (10درصد) و آلودگی و تغییرات اقلیمی (هر کدام پنج درصد) است. در ماهی‌ها عوامل اصلی نابودی به ترتیب صید بی‌رویه (55درصد)، تخریب زیستگاه (25درصد)، تغییرات اقلیمی (10 درصد) و گونه‌های مهاجم و بیماری‌ها و آلودگی (هر کدام پنج درصد) است.
در خزندگان و دوزیستان عوامل اصلی نابودی به ترتیب تخریب زیستگاه (45 درصد)، صید و شکار (25درصد)، آلودگی، گونه‌های مهاجم و بیماری‌ها و تغییرات اقلیمی (هر کدام 10 درصد) است.
بسیاری از افراد و حتی برخی صاحب نظران محیط زیست همواره اعلام می‌کردند صید و شکار جانوران وحشی تاثیر چندانی روی نابودی حیات وحش ندارد و عمده دلیل کاهش جمعیت جانوران وحشی در جهان تخریب زیستگاه، بیماری‌ها و آلودگی و تغییرات اقلیمی است، به گزارش دیده‌بان محیط زیست و حیات وحش ایران، نتایج بررسی‌های صورت گرفته و گزارش منتشر شده توسط صندوق جهانی طبیعت بیانگر آن است که خلاف تصورها و ادعاهای قبلی، صید و شکار جانوران وحشی حتی صید و شکار قانونی اما بی‌رویه در کنار تخریب زیستگاه دو عامل اصلی نابودی گونه‌های جانوری طی 50 سال اخیر بوده است.
